Προβλήματα που ανακύπτουν από τη διαχείριση της «χερσαίας ζώνης» λιμένος της πόλεως Λευκάδας

 [ αντιγραφή από AROMALEFKADAS εδώ ]

Μ. Φίλιππα –Αποστόλου καθηγήτρια στην αρχιτεκτονική σχολή ΕΜΠ,
Μ. Λαμπρινού, επίτιμη προϊσταμένη διεύθυνσης νεωτέρων μνημείων Ιονίων νήσων

Α. Ερωτήματα – Παρατηρήσεις

1.      Ο χώρος αυτός που είναι γνωστός ως “πλαζ Κάστρου” Λευκάδος χαρακτηρίζεται ως χερσαίος χώρος του Λιμανιού της Λευκάδας. Ποιού λιμανιού όμως; Πού συνορεύει με λιμάνι, δεν φαίνεται. Άρα δεν έχει  σχέση με τον όρο «χερσαία ζώνη», αλλά ούτε στοιχεία εξυπηρέτησης λιμένα διαθέτει. Τέλος το ΦΕΚ του 1970, στο οποίο περιγράφεται ο χώρος που διαχειρίζεται το Λιμενικό Ταμείο, συνοδεύεται από έναν δυσανάγνωστο χάρτη με σημεία που καθόλου δεν αντιστοιχούν σε σημερινές θέσεις. Επίσης οι σκοπούμενες επεμβάσεις είναι προφανές ότι δεν έχουν σχέση ανάλογη.

2.       Η μελέτη και η ιδιωτική επέμβαση για την παραχώρηση, έγινε εν γνώσει της ιδιότητας της περιοχής ως αδόμητης ζώνης Α; προστασίας του φρουρίου; Γνωρίζατε ότι οι αποφάσεις του ΥΠΠΟ κατισχύουν πάσης άλλης αρχής; 

(εικ. 1) (ΥΑ/ΥΠΠΟ/ΓΔΑΠΚ/ΑΡΧ/Β1/Φ33/52615/2684/21-6-2005 – ΦΕΚ 1061/Β/27-7-2005)

3.      Η παραχώρηση διόδου – «ελεύθερη πρόσβαση» – πλάτους 3 μ. εντός του παραχωρούμενου γηπέδου σύμφωνα με απόφασή σας, πιστεύετε ότι κατοχυρώνει τη διατήρηση του δημόσιου χαρακτήρα του γηπέδου; Θεωρείται ότι αρκεί για να εξυπηρετήσει π.χ. τους κατοίκους της πόλης και τους επισκέπτες της θερινής σεζόν;

4.      Σκοπεύετε μήπως και να περιφράξετε τον παραχωρούμενο χώρο;

5.      Ως προς το λιμένα της πόλεως Λευκάδας, γιατί δεν προστρέξατε σε ένα master-plan που ελπίζω ότι θα θέσει επί τάπητος όλα αυτά τα ζητήματα. Πώς κηρύχθηκαν χερσαίοι χώροι λιμένα χωρίς την κήρυξη λιμενολεκάνης και χωρίς αναφορά σ’ αυτήν στο νόμο του 1970, τον οποίο επικαλείστε; Το ΦΕΚ του 70 δεν αντιστοιχεί σε σημερινά όρια γιατί έχουν αλλάξει από νεότερες επεμβάσεις

Β. Χαρακτήρας και σημασία του συγκεκριμένου γηπέδου 

      Η πολύπλευρη σημασία του και αξία του χώρου ως:

1.      Αρχαιολογικού-ιστορικού-αρχιτεκτονικού ενδιαφέροντος  του φρουρίου Αγίας Μαύρας χαρακτηρισμένου ως προεξέχον βυζαντινό μνημείο με το ΚΝ 5351/1932 υπαγόμενο εις τας διατάξεις του Νόμου 2447, καθώς και της αδόμητης ζώνης Α΄ προστασίας του φρουρίου Αγίας Μαύρας. με τις Υ.Α. του 2002 και 2005.

2.      Βιότοπου λόγω της μεγάλης οικολογική σημασία του, υγρότοπος Natura κ.λπ.      (εικ.2) Ερωδιοί στη λιμνοθάλασσα Βιολέττα Σάντα, 1 Νοεμβρίου 2017

3.      Θεμελιώδους τουριστικού πόρου λόγω της ακόμα σωζόμενης μοναδικής στο είδος της αμμώδους παραλίας του.

4.      Μέρους ενός ευρύτερου συνόλου ιστορικής και αρχαιολογικής σημασίας με επίκεντρο το φρούριο, από όπου προέρχεται και η ονομασία «πλαζ του κάστρου», που, λόγω της άμεσης σχέσης του με αυτό, ο ντόπιος πληθυσμός του έχει αποδώσει,

5.      Εξαίρετη περιβαλλοντική αξία – τοπίο φυσικού κάλλους, πηγή έμπνευσης σπουδαίων καλλιτεχνών.

Στη συνέχεια, την ιστορία και τη σημασία αυτού του ευρύτερου συνόλου θα τις αναπτύξουμε συνοπτικά στο κεφ. Γ΄ καθώς και ότι αφορά στο Τοπίο

Γ. 1. Το ευρύτερο ιστορικό σύνολο

            Στην επίμαχη περιοχή υπήρχαν από την αρχαιότητα σημαντικά τεχνικά έργα (δίολκος, διώρυγα) για τη διευκόλυνση του διάπλου μέσω του πορθμού της Λευκάδας, που δεν έχουν διερευνηθεί. Εδώ έχουν εντοπιστεί παλαιότερα ταφές κλασικών χρόνων και επίσης υπάρχουν ιστορικές αναφορές για κατάλοιπα Ιουστινιάνειας περιόδου. (Ιουστινιάνειας περιόδου ευρήματα έχουν αναδειχθεί στην παραλία του Μύτικα, στον Καστό και στον Κάλαμο).

    Οι πόλεις της Λευκάδας ανέκαθεν αναπτύσσονταν στο ανατολικό τμήμα της. Μόνο επί λατινοκρατίας δημιουργήθηκε το οχύρωμα – πυρήνας του μετέπειτα φρουρίου για να έχει τον έλεγχο του θαλάσσιου περάσματος προς το βόρειο Ιόνιο και τον Αμβρακικό. Εκατέρωθεν του πυρήνα αναπτύχθηκαν συμπληρωματικά αμυντικά έργα κάθε εποχής, αναγνωρίσιμα σήμερα ή καταχωμένα. Στην ύπαρξη του φρουρίου οφείλεται εκτός πολλών άλλων και η γένεση της νυν πόλης της Λευκάδας. 

    Μέσα από το φρούριο περνούσε ο δρόμος από την Ακαρνανία προς τη Γύρα δρόμος που οδηγούσε στο νησί της Λευκάδας. Εντός των τειχών προστατεύτηκαν οι πρώτοι κάτοικοι της μετέπειτα πρωτεύουσας του νησιού.

     (εικ. 3) La pianta di Santa Maura, KRA, Kartensammlun, GIbl49 Hering

   Το φρούριο Αγίας Μαύρας, όπως όλα τα φρούρια, είχε λειτουργικό χώρο άμυνας γύρω από τα τείχη πολλαπλάσιο από αυτό που σήμερα διασώζει, καθώς περιλάμβανε σπιανάδα, τάφρους, ανακλινόμενες γέφυρες, προτειχίσματα, πύργους κατόπτευσης, εξωτερικά πυροβολεία και κάθε είδους εμπόδια περιλαμβανομένης και της φυσικής κατάστασης του ελώδους-αμμώδους περιβάλλοντος του.

            Το 1810, διασχίζοντας τη Γύρα και κατασκευάζοντας καθ’ οδόν πυροβολεία, οι Άγγλοι επιτέθηκαν από τα δυτικά και κατέλαβαν το φρούριο από τους Γάλλους. Στη Γύρα βρίσκονται άλλωστε ο ναός της Παναγίας της Γύρας και οι ανεμόμυλοι, χαρακτηρισμένα μεταβυζαντινά μνημεία από το Υπουργείο πολιτισμού. Όλος αυτός ο χώρος αποτελούσε μέχρι και την γερμανική κατοχή τον αδιαμφισβήτητο ζωτικό χώρο του φρουρίου. 

            Γ2  το τοπίο

Αυτές τις μέρες λειτουργεί στη Λευκάδα έκθεση ζωγραφικής της Ρένας Ανούση-Ηλία με τον θαυμάσιο τίτλο «Η Λευκάδα μέσα μου». Υπέροχη σύμπτωση: το τοπίο της Λιμνοθάλασσας στον καμβά! Το τοπίο της λιμνοθάλασσας έχει εμπνεύσει και πολλούς Λευκαδίτες ζωγράφους όπως τον Πανάγο, τον Σωτήρη Θεριανό, αλλά ακόμα και τον ίδιο τον Θεόδωρο Στάμο.

Η  οριζοντιότητα του τοπίου της λιμνοθάλασσας είναι αυτή που χαρίζει την ισορροπία, την ηρεμία, το αδιατάρακτο, που αποδίδεται στους πίνακες χαρακτηριστικά και αναγνωρίσιμα με τον αντικατοπτρισμό των βούρλων και της κόκκινης οριζόντιας γραμμής των ανθισμένων φυτών της λιμνοθάλασσας.

Είναι θαυμάσια σύμπτωση γιατί σε αντίθεση με ότι απεικονίζουν οι αγαπημένοι μας πίνακες,  οι τοπικές εξουσίες αποφασίζουν να μεταβάλουν το αδιατάραχτο σε διαταραχή, την ισορροπία της φύσης σε «αξιοποίηση». Αδηφαγία; Ανοησία; Απερισκεψία; Ανιστόρητη ενέργεια; 

Το ξέρατε εσείς οι ζωγράφοι ότι τα θέματα σας βρίσκονταν εντός της ονομαζόμενης, βάσει παρωχημένης νομοθεσίας του 1970, χερσαίας ζώνης λιμένος Λευκάδας; απομονωμένης και αποκομμένης από το λιμάνι της Λευκάδας;

Η Διεθνής Σύμβαση για το Τοπίο υπεγράφη μεν από την Ελλάδα καθυστερημένα το 2010, χωρίς όμως εφαρμογή στις χωροταξικές ρυθμίσεις που προδιαγράφει και απαιτεί η Διεθνής Σύμβαση, για τη σωστή διαχείρισή του τοπίου. Η εφαρμογή της στην περίπτωση μας θα μπορούσε να έχει αντιμετωπίσει θέματα, που έχουμε ήδη θίξει στην παρούσα παρέμβαση.

Δ. Αποτελέσματα – Συμπεράσματα

1.      Το εγχείρημα αποτελεί προσβολή και ύβρη της ιστορίας, του πολιτισμού, της πνευματικής και καλλιτεχνικής παράδοσης και δημιουργίας του λευκαδίτικου λαού αλλά και του ουσιαστικού νοήματος του τουρισμού και της μοναδικής αμμώδους ακτής, στοιχείου που ως βασικός τουριστικός πόρος μπορεί και από μόνος να υποστηρίξει μια τουριστική ανάπτυξη, υγιή, χωρίς «σουίτες» και μ…ες αφήνοντάς την ήσυχη να λειτουργεί ως ελεύθερη παραλία, για τους κατοίκους της Λευκάδας και τους επισκέπτες, όπως τώρα.

2.      Το ΦΕΚ του 70 δεν μπορεί να ισχύσει για τους προαναφερθέντες λόγους αλλά και διότι στη χερσαία ζώνη περιλαμβάνονται και μεγάλα τμήματα του Φρουρίου (τα δυτικά προτειχίσματα, ο προμαχώνας Παντοκράτορα, η τοξωτή γέφυρα εισόδου στο Φρούριο, η προκυμαία του Αγγλικού λιμανιού και το οχύρωμα του ενετικού λιμανιού sette, ο επίγειος οθωμανικός αγωγός ύδρευσης του φρουρίου, οι ιστορικοί δρόμοι κλπ ).

      Εντέλει τι είναι ένα αμυντικό μνημείο χωρίς τα στοιχεία που συνιστούν την άμυνα του , χωρίς να κυριαρχεί, χωρίς να δεσπόζει στο τοπίο, χωρίς να αναπνέει, να έχει ανοιχτό ορίζοντα να μη ασφυκτιά ανάμεσα σε άλλα κτίρια και εγκαταστάσεις;

 (εικ. 5) Αρχείο Τουρίνου βλ. Μ. Λαμπρινού «Εικονογραφική εξιστόρηση πτυχών της ιστορίας του πορθμού Λευκάδας», περ. Αρχαιολογία και Τέχνες, τ. 97, Δεκ 2005, σ. 124 ).

3.      Εκφράζουμε την αντίρρησή μας ως προς το χαρακτηρισμό «χερσαία ζώνη λιμένος» για τους λόγους που προαναφέραμε αλλά και βάσει του έργου «Προδιαγραφές πλαισίου έργων ανάπτυξης λιμένων μείζονος ενδιαφέροντος Υπουργείο Ναυτιλίας και Αιγαίου Γενική Γραμματεία λιμένων και Λιμενικής πολιτικής. Απρίλιος 2013» Στο ίδιο αναφέρεται: «Λιμένες κατηγορίας Κ3», σύμφωνα με την Υπουργική Απόφαση 831του 2007 (ΥΑ 8315.07 ΦΕΚ Β 202 2007), όπου περιλαμβάνεται το λιμάνι της Λευκάδας.

 Στο ίδιο έργο ενδιαφέρον επί του προκειμένου παρουσιάζουν και τα κεφάλαια: Β΄ Στάδιο Σχεδιασμός λιμενικής υποδομής, 4.3 Πολεοδομική Χωροταξική οργάνωση, 8. Σχεδιασμός χερσαίων υποδομών και ελεύθερων χώρων (σελ. 7) παρ. β, όπου αναφέρει: «Στο Π.Ε.Α.Λ. θα πρέπει να συμπεριλαμβάνονται μόνο οι αναγκαίοι χερσαίοι χώροι για την χωροθέτηση δραστηριοτήτων που έχουν αμιγώς σχέση με την εξυπηρέτηση των κάθε τύπου εξυπηρετούμενων πλοίων και γενικά λιμενικών λειτουργιών. Χώροι εντός της Χερσαίας Ζώνης οι οποίοι δεν είναι εκ της φύσης τους ή εκ της θέσης τους απολύτως αναγκαίοι για λιμενικές δραστηριότητες, με μέριμνα του Φορέα Διαχείρισης και Λειτουργίας του Λιμένα θα προωθείται η διαδικασία αποχαρακτηρισμού, σύμφωνα με τις κείμενες διατάξεις.»

Μετά από όλα τα ανωτέρω θεωρούμε ότι θα πρέπει άμεσα ο λευκαδίτικος λαός να απαιτήσει:

α) τον αποχαρακτηρισμό του συγκεκριμένου γηπέδου ως τμήματος της χερσαίας ζώνης λιμένος πόλης Λευκάδας, καθώς αυτός βασίζεται σε παρωχημένο νομικό πλαίσιο, εξασφαλίζοντας όμως ταυτόχρονα την ελεύθερη πρόσβαση και χρήση της παραλίας για το κοινωνικό όφελος και απαλλάσσοντας το τοπίο από πρόσθετες εγκαταστάσεις και κτίρια,

β) την εφαρμογή των αρχών της Διεθνούς Σύμβασης για την σωστή διαχείριση του ΤΟΠΙΟΥ με τις προβλεπόμενες απ΄αυτήν χωροταξικές ρυθμίσεις,

γ) τη διαφύλαξη, της μοναδικής αμμώδους παραλίας,

δ) τον απόλυτο σεβασμό των αξιών της πολιτιστικής, πνευματικής και καλλιτεχνικής παράδοσης του λευκαδίτικου λαού, που σχετίζεται με αυτόν ακριβώς τον τόπο.

ε) την αναγνώριση και προστασία των ορατών και μη ιστορικών και αρχαιολογικών δεδομένων του ευρύτερου περιβάλλοντος του φρουρίου Αγίας Μαύρας, και ειδικότερα της Γύρας.

Επίμετρο:

Πολύς λόγος έγινε για τη μοναδικότητα της αμμουδιάς. Ευνόητο είναι δεν έχει δεχτεί άμεσες ή έμμεσες ανθρωπογενείς επεμβάσεις. Εκεί όπου αυτό συνέβη τα αποτελέσματα είναι απογοητευτικά, π.χ. Άγιος Νικήτας.